Көнсығыш Тимор Йөкмәткеһе Тарихы | География | Халҡы |...
Алфавит буйынса дәүләттәрКөнсығыш ТиморПортугалияның элекке колонияларыПортугал телле илдәрУтрауҙағы дәүләттәрУнитар дәүләттәр
20 май2002ИндонезиянанПремьер-министрШанана ГужмауКөньяҡ-көнсығыш АзиялаэксклавАтауроЖакуXVI быуаттатетум1999200220 майындаЕр тетрәүцунамисандалкокос пальмаһыэвкалипсаванналарАфғанстанБангладешБахрейнБерләшкән Ғәрәп ӘмирлектәреБрунейБутанВьетнамГрузияИзраильИндонезияИорданияИраҡИранЙәмәнКамбоджаКатарКипр РеспубликаһыКорея РеспубликаһыКорея Халыҡ-Демократик РеспубликаһыКөнсығыш ТиморҠаҙағстанҠырғыҙстанҠытайКувейтЛаосЛиванМалайзияМальдивМонголияМьянмаМысырНепалОманПакистанРәсәйСәғүд ҒәрәбстаныСингапурСүриәТажикстанТаиландТөркмәнстанТөркиәҮзбәкстанФилиппинҺиндостанШри-ЛанкаӘзербайжанӘрмәнстанЯпонияАбхазияАзад КашмирВа дәүләтеВазиристанКөнбайыш КурдистанКөньяҡ КурдистанКөньяҡ ОсетияҠытай РеспубликаһыТаулы-Карабах РеспубликаһыТөньяҡ Кипр Төрөк РеспубликаһыФәләстин ДәүләтеШан дәүләтеАкротири һәм ДекелияҺинд океанында Британия биләмәләре (Чагос архипелагы)Гонконг (Сянган)Макао (Аомынь)Европа менән Азия араһындағы сиктеЕвропалаАзиялаАфрикалаОкеанияла
(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eйәшерергәu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="ba" dir="ltr"u003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";}}());
Көнсығыш Тимор
Перейти к навигации
Перейти к поиску
| |||||
Девиз: «Honra, Pátria e Povo (Намыҫ, Тыуған ил һәм Халыҡ )» | |||||
Гимн: «Pátria» | |||||
 | |||||
Үҙаллылыҡ датаһы | 28 ноябрь 1975 ( Португалиянан) 20 май 2002 ( Индонезиянан) | ||||
Рәсми телдәр | Португал теле һәм тетум[d] | ||||
Баш ҡала | Дили | ||||
Идара итеү төрө | Парламент республикаһы | ||||
Президент Премьер-министр | Таур Матан Руак Шанана Гужмау | ||||
Дәүләт дине | Католицизм | ||||
Территория • Бөтәһе | 154 15 007 км² | ||||
Халыҡ • Һаны (2010) • Халыҡ тығыҙлығы | 1 066 [1] чел. (156) 71,5 чел./км² | ||||
ИЧР | ▼ 0.489 (түбән) (162 урын) | ||||
Валюта | АҠШ доллары (USD, 840) (IDR, код 360) | ||||
Интернет-домен | .tl | ||||
Код ISO | TL | ||||
МОК коды | TLS | ||||
Телефон коды | +670 | ||||
Сәғәт бүлкәте | 9 | ||||
Көнсығыш Тимо́р (Тимо́р-Ле́шти йәки Тимо́р-Ле́сте[2]), Көнсығыш Тимор Демократик Республикаһы — Көньяҡ-көнсығыш Азияла урынлашҡан дәүләт. Көнсығыш Тимор дәүләтенә Тимор утрауының көнсығыш өлөшө һәм шул уҡ уртауҙың көнбайышында ҙур булмаған эксклав (Окуси-Амбено провинцияһы), шулай уҡ Атауро (төньяҡта) һәм Жаку (көнсығышта) утрауҙары керә.
Йөкмәткеһе
1 Тарихы
2 География
3 Халҡы
4 Иҫкәрмәләр
5 Һылтанмалар
Тарихы |
Бынан 4 мең йылдар элек Тиморҙа боронғо папуас телендә һөйләшкән австралоид расыһы кешеләре йәшәгән тигән фараз бар. Һуңыраҡ Тиморға Индонезия утрауынан монголоид ҡәбиләләре күсенеп ултыра башлай. XVI быуатта тетум ҡәбиләләре килеп ултыра, улар Тимор утрауында йәшәуселәрге ҙур йоғонто яһай. Тетумдарҙан күреп, утрауҙа йәшәүселәр, тәү тормош үҫеш баҫҡысынан ер эшкәртеүгә күсә. Улар дөгө үҫтерә башлай.
Шулваҡытта (XIV—XVI быуатарҙа) Тиморға Ява, Малайзия, Ҡытай сауҙагәрҙәре килеп урындағы халыҡтан, Көньяҡ-Көнсығыш Азия һәм Көньяҡ Азия илдәрендә ҙур һорау менән файҙаланған сандар ағасын алыштырып алғандар.
Тиморға беренсе килеп ултырған европалылар португалдар була, тирә яҡтағы утрауҙарҙы голландтар колонизациялай.
1512 йылда Тиморға сандал ағасы менән сауҙа итеүсе беренсе португал сауҙагәре килеп ултыра, 1556 йылда католик миссионерҙар килә, һәм 1702 йылда Тимор рәсми рәүештә Португалия колонияһы тип иғлан ителә.
1859 йылда Тиморҙы Лиссабон килешеүе буйынса Нидерландтар һәм Португалия бүлешә, был илдәр биләмәһе һуңғы тапҡыр тип 1916 йылда ғына билделәнә.
Тиморҙа деколонизация процессы 1974 йылда, Португалияла авторитар режим ҡолатылғас, башлана. 1975 йылдың 28 ноябрендә бәйһеҙлек деклорацияһы иғлан ителә. Тик 9 көндән һуң илгә Индонезия армияһы баҫып керә, Көнсығыш Тимор Индонезияның 27-се провинцияһы тип иғлан ителә. Баҫып кереү һәм артабанға репрессиялар АҠШ ярҙамы менән үткәрелә, АҠШ Инднезия армиһын ҡорал менән тәъмин итә һәм күнекмәләр үткәрә.
Тиморҙа Индонезия идараһы рәхимһеҙ һәм халыҡты ирекһеҙләү менән айырыла. 27 йыллыҡ оккупация дәүерендә 100—250 мең кеше үлтерелә (баҫып кергәндә утрауҙа халыҡ һаны 600 мең була), шул тиклем УК халыҡ ҡасаҡҡа әүрелә.
1999 йылда Көнсығыш Тиморҙа референдум үткәрелә. Халыктың 78,5 % бәйһеҙлек өсөн тауыш бирә. 2002 йылдың 20 майында рәсми рәүештә бәйһеҙлек иғлан ителә.
Илдә 2007 йылда сыуалыштар башлана.
География |
Файл:Восточный Тимор.png
Ил биләмәһендә Банда һәм Тимор диңгеҙҙеренә ағып төшкән тау йылғалары булған тауҙар күп. Ер тетрәү һәм цунами булып ала.
Көнсығыш Тиморҙа уртаса яуым-төшөмлө субэкваториаль муссонлы климат.
Дымлы муссонлы климата ер шыуыуҙар, һыу баҫыуҙар булып тора.
Таулы һәм тау алды райондарында сандал ағасы үҫә. Уйһыулыҡтарҙа күберәк кокос пальмаһы һәм эвкалип ағаслы үҫкән бейек үләнле саванналар урынлашҡан.
Илдең көнсығышында 500—700 метрлыҡ ҙур булмаған платолар таралған.
Яр буйы, шельф һәм Тимор диңгеҙе төбө нефть һәм тәбиғи газға бай.
Халҡы |
Дини составы: католиктар — 98 %, мосолмандар — 1 %, протестанттар — 1 % .
Ике рәсми тел: тетум теле һәм португал теле, һәм ике «эш теле»: индонезия теле һәм инглиз теле. Бынан тыш Көнсығыш Тимор халҡы бик күп абориген телдәрҙә һөйләшә.
Илдә сәнәғәт үҫешмәгән. Нефть һәм газ сығарыла. Ауыл хужалығы нигеҙе булған кофе экспортлана.
Иҫкәрмәләр |
↑ 409http://dne.mof.gov.tl/published/2010%20and%202011%20Publications/Census%20Summary%20English/English%20Census%20Summary%202011.pdf
↑ Классификатор стран мира (ОКСМ)
Һылтанмалар |
Көнсығыш Тимор Open Directory Project (dmoz) һылтанмалар каталогында.- Статья в журнале «Вокруг света»
ETAN — East Timor & Indonesia Action Network (инг.)
- Восточный Тимор устал от независимости
- Восточный Тимор: забытый геноцид, замалчиваемые проблемы
 Азия илдәре | ||
|---|---|---|
 | Афғанстан · Бангладеш · Бахрейн · Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре · Бруней · Бутан · Вьетнам · Грузия¹ · Израиль · Индонезия³ · Иордания · Ираҡ · Иран · Йәмән² · Камбоджа · Катар · Кипр Республикаһы¹ · Корея Республикаһы · Корея Халыҡ-Демократик Республикаһы · Көнсығыш Тимор · Ҡаҙағстан¹ · Ҡырғыҙстан · Ҡытай · Кувейт · Лаос · Ливан · Малайзия · Мальдив · Монголия · Мьянма · Мысыр²· Непал · Оман · Пакистан · Рәсәй4 · Сәғүд Ғәрәбстаны · Сингапур · Сүриә · Тажикстан · Таиланд · Төркмәнстан · Төркиә4 · Үзбәкстан · Филиппин · Һиндостан · Шри-Ланка · Әзербайжан¹ · Әрмәнстан · Япония Танылмаған һәм өлөшләтә танылған дәүләттәр: Абхазия · Азад Кашмир · Ва дәүләте · Вазиристан · Көнбайыш Курдистан · Көньяҡ Курдистан · Көньяҡ Осетия · Ҡытай Республикаһы · Таулы-Карабах Республикаһы · Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы · Фәләстин Дәүләте (Ғәззә секторы һәм Иордан йылғаһының көнбайыш яры территориялары ) · Шан дәүләте Буйһонған территориялар: Акротири һәм Декелия · Һинд океанында Британия биләмәләре (Чагос архипелагы) · Гонконг (Сянган) · Макао (Аомынь) ¹ Европа менән Азия араһындағы сикте үткәреүгә ҡарап өлөшләтә Европала йәки тулыһынса Азияла. ² Шулай уҡ Африкала. ³ Шулай уҡ Океанияла. 4 Шулай уҡ Европала. | |
 | Был ил тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |
Категориялар:
- Алфавит буйынса дәүләттәр
- Көнсығыш Тимор
- Португалияның элекке колониялары
- Португал телле илдәр
- Утрауҙағы дәүләттәр
- Унитар дәүләттәр
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.652","walltime":"1.297","ppvisitednodes":{"value":1240,"limit":1000000},"ppgeneratednodes":{"value":0,"limit":1500000},"postexpandincludesize":{"value":48877,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":14167,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":40},"expensivefunctioncount":{"value":12,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":1085,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1222.627 1 -total"," 95.84% 1171.709 1 Ҡалып:Дәүләт"," 85.10% 1040.466 17 Ҡалып:Wikidata"," 63.42% 775.339 2 Ҡалып:If-wikidata"," 3.95% 48.270 1 Ҡалып:Дәүләт/Викимәғлүмәт"," 2.53% 30.939 1 Ҡалып:Азия_илдәре"," 2.22% 27.197 1 Ҡалып:Навигационная_полоса"," 2.20% 26.848 1 Ҡалып:Coord"," 1.97% 24.112 1 Ҡалып:Навигационная_таблица"," 0.65% 7.922 1 Ҡалып:Ref-en"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.495","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":9036661,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype commonsMedia of P41 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P41 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P94 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P94 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P242 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P242 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P37 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P37 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype string of P474 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P421 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P421 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confign"},"cachereport":{"origin":"mw1249","timestamp":"20191006202714","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});{"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u041au04e9u043du0441u044bu0493u044bu0448 u0422u0438u043cu043eu0440","url":"https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D1%81%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%88_%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q574","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q574","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"u0424u043eu043du0434 u0412u0438u043au0438u043cu0435u0434u0438u0430","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2013-02-12T18:08:41Z","dateModified":"2019-07-03T23:10:55Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/26/Flag_of_East_Timor.svg"}(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgBackendResponseTime":1453,"wgHostname":"mw1249"});});
